Malaysia bakal menjadikan kuasa solar sumber utama tenaga negara menjelang 2050. Dalam pada itu, berjuta-juta panel solar terpakai perlu dilupuskan. Bahagian 2 daripada artikel tiga siri ini mengupas impak kepada kesihatan dan alam sekitar sekiranya panel solar tidak dilupuskan secara berhemat.
Oleh: Shaza Al Muzayen, Sakina Mohamed & Fahmi Abdul Aziz
Editor: Sakina Mohamed
Pereka Web: Ummul Syuhaida Othman
KUALA LUMPUR, 19 Mac (Bernama) -- Hampir 60 peratus daripada campuran tenaga Malaysia menjelang 2050 dijangka terdiri daripada tenaga solar.
Sekitar 164 juta panel solar
akan dipasang untuk merealisasikan sasaran ini. Namun, ke mana perginya nanti kesemua panel solar ini apabila telah mencapai tempoh akhir hayat?
Besar kemungkinan, riwayatnya berakhir di tapak pelupusan sampah.
Panel solar fotovoltaik (PV)
- terutamanya yang digunakan secara komersial adalah besar dan berat, berat setiap sekeping panel sekitar 20-40 kilogram.
Bayangkan jika semua panel terpakai itu dibuang di tapak pelupusan sampah yang sarat dengan timbunan pelbagai jenis sisa, termasuklah perabot usang dan sisa pepejal yang berdekad usianya.
Tambah padah, Malaysia pada ketika ini sedang berhadapan dengan masalah kekurangan tanah untuk dijadikan tapak pelupusan sampah.
Menurut rekod Jabatan Pengurusan Sisa Pepejal Negara, terdapat sebanyak 137 tapak pelupusan sampah dalam operasi setakat 2021. Dalam satu laporan Bernama pada 2023, agensi alam sekitar tempatan serta ahli kaji persekitaran memberi amaran bahawa Malaysia berkemungkinan akan ketandusan ruang untuk dijadikan tapak pelupusan sampah menjelang tahun 2050, melainkan ada usaha yang dibuat untuk mengurangkan sisa di negara ini.
Sisa pepejal Malaysia meningkat sebanyak 5.2 peratus antara tahun 2020 dan 2021, iaitu daripada 13,709,546 tan kepada 14,426,731 tan. Kebanyakan sisa ini sudah dibuang di tapak pelupusan sampah.
Senario ini sudah tentunya membimbangkan kerana Malaysia masih belum mempunyai pelan kukuh bagi menangani lambakan sisa panel solar yang bakal berlaku. Jika tidak ditangani dengan bijak, negara ini mungkin terpaksa berhadapan dengan beban pembuangan tidak terkawal sisa solar.
Perkara ini tidak boleh sekali-kali dipandang ringan. Panel solar PV yang sudah berusia boleh menimbulkan masalah kimia toksik melarut lesap dan melepaskan bahan karsinogen ke dalam persekitaran. Ia juga berpotensi menjadi radioaktif.
Untuk memahami dengan lebih jelas pencemaran yang boleh terhasil daripada panel solar, kandungan setiap komponen perlu difahami.
Tiga jenis panel solar menguasai pasaran global: monokristalin, polikristalin dan filem nipis (thin film). Namun, kebanyakan penyedia solusi tenaga solar tempatan menggunakan panel monokristalin.
Panel monokristalin ini dihasilkan daripada hanya satu silikon kristal, atau silikon kristal tunggal (bermakna setiap sel silikon dihasilkan daripada sekeping kristal). Penggunaan kristal tunggal membolehkan pergerakan elektron lebih bebas disebabkan ruang yang lebih luas, lalu menjadikan aliran arus elektrik lebih lancar. Hasilnya, panel solar yang lebih cekap kuasa dengan output yang lebih tinggi berbanding panel-panel solar lain.
Terletak di bahagian belakang panel. Ia menempatkan sambungan elektrikal dan dimateri bagi menghalang kelembapan dan menyekat litar pintas/kejutan elektrik. Mungkin mengandungi kadmium, barium, nikel, tembaga, malahan juga plumbum.
Litupan pelindung untuk bahagian belakang panel solar diperbuat daripada laminat polimer PET (polietilena tereftalat) atau PVF (polivinil flourida).
Sel silikon biasanya dilitupi EVA (etilena vinil asetat) atau bahan pengkapsulan lain sebagai perlindungan tambahan daripada kelembapan dan kerosakan mekanikal.
Sel ini mengandungi silinder kristal tunggal diperbuat daripada kepingan nipis silikon ketulenan tinggi yang bertindak sebagai semikonduktor.
Busbar - Digunakan untuk mengasingkan sel solar dan mengalirkan arus yang dikumpul daripada sel solar. Diperbuat daripada tembaga dan disalut dengan timah.
Sel silikon biasanya dilitupi EVA (ethylene-vinyl acetate) atau bahan pengkapsulan lain sebagai perlindungan tambahan daripada kelembapan dan kerosakan mekanikal.
Bahagian depan panel dilitupi kaca tahan lasak dan lut sinar yang melindungi sel silikon daripada keadaan persekitaran dan pada masa sama membolehkan cahaya matahari menembusi panel berkenaan.
Melekatkan sel solar dan komponen lain pada bingkai.
Biasanya diperbuat daripada aluminium bagi mengukuhkan kedudukan setiap komponen panel solar. Ia membantu memanjangkan jangka hayat panel dengan melindungi bahagian sisinya, selain bertujuan memudahkan pemasangan panel.
Pada masa ini Malaysia masih belum memutuskan sebarang dasar atau undang-undang mengenai pengurusan sisa panel solar. Malah, jenis sisa pun masih belum diklasifikasikan lagi, sekali gus menyekat usaha kitar semula.
S. Piarapakaran, Presiden AWER
Situasi ini membimbangkan, kata Presiden Persatuan Penyelidikan Air dan Tenaga Malaysia, S. Piarapakaran.
“Tahap kesedaran mengenai perkara ini masih rendah. Bayangkan, semua panel solar yang digunakan sekarang perlu dilupuskan dalam tempoh 10 hingga 15 tahun akan datang.
“Bagaimana hendak mengendalikan semua sisa solar ini dalam keadaan ketidakcukupan dasar, peraturan, mekanisme dan kemudahan? Ini akhirnya akan menyebabkan pembuangannya secara haram lebih berleluasa,” beliau memberitahu Bernama.
Pada masa ini Malaysia masih belum memutuskan sebarang dasar atau undang-undang mengenai pengurusan sisa panel solar. Malah, jenis sisa pun masih belum diklasifikasikan lagi, sekali gus menyekat usaha kitar semula.
Situasi ini membimbangkan, kata Presiden Persatuan Penyelidikan Air dan Tenaga Malaysia, S. Piarapakaran.
“Tahap kesedaran mengenai perkara ini masih rendah. Bayangkan, semua panel solar yang digunakan sekarang perlu dilupuskan dalam tempoh 10 hingga 15 tahun akan datang.
“Bagaimana hendak mengendalikan semua sisa solar ini dalam keadaan ketidakcukupan dasar, peraturan, mekanisme dan kemudahan? Ini akhirnya akan menyebabkan pembuangannya secara haram lebih berleluasa,” beliau memberitahu Bernama.
Antara faktor mengapa belum adanya regulasi ialah kerana pemasangan dan penggunaan solar PV yang setakat ini agak terhad di Malaysia. Tenaga solar, apabila digabungkan dengan bentuk tenaga boleh baharu lain, menyumbang hampir empat peratus daripada Jumlah Bekalan Tenaga Utama pada tahun 2023.
Bagaimanapun, ini bukan bermakna negara ini belum memulakan sebarang usaha ke arah itu, kata Menteri Peralihan Tenaga dan Transformasi Air Datuk Seri Fadillah Yusof kepada Bernama.
“SEDA terlibat secara aktif dalam kajian tentang pengurusan sisa panel solar. Kami jangkakan hasilnya akan banyak membantu kerajaan dalam penyediaan dasar yang sesuai bagi pengendalian fasa akhir hayat sistem panel solar,” kata Fadilah, yang juga Timbalan Perdana Menteri.
“SEDA terlibat secara aktif dalam kajian tentang pengurusan sisa panel solar. Kami jangkakan hasilnya akan banyak membantu kerajaan dalam penyediaan dasar yang sesuai bagi pengendalian fasa akhir hayat sistem panel solar,” kata Fadilah, yang juga Timbalan Perdana Menteri.
Datuk Seri Fadillah Yusof, Menteri Peralihan Tenaga dan Transformasi Air
Antara faktor mengapa belum adanya regulasi ialah kerana pemasangan dan penggunaan solar PV yang setakat ini agak terhad di Malaysia. Tenaga solar, apabila digabungkan dengan bentuk tenaga boleh baharu lain, menyumbang hampir empat peratus daripada Jumlah Bekalan Tenaga Utama pada tahun 2023.
Bagaimanapun, ini bukan bermakna negara ini belum memulakan sebarang usaha ke arah itu, kata Menteri Peralihan Tenaga dan Transformasi Air Datuk Seri Fadillah Yusof kepada Bernama.
Pihak Berkuasa Pembangunan Tenaga Lestari (SEDA) adalah badan yang mengurus pelaksanaan mekanisme
_
Tarif Galakan
di Malaysia.
Bagaimanapun, sisa panel solar perlu diurus atau ia akan mendatangkan kesan domino, kata Agensi Tenaga Boleh Baharu Antarabangsa (IRENA), sebuah agensi antara kerajaan untuk transformasi tenaga.
Bagaimanapun, sisa panel solar perlu diurus atau ia akan mendatangkan kesan domino, kata Agensi Tenaga Boleh Baharu Antarabangsa (IRENA), sebuah agensi antara kerajaan untuk transformasi tenaga.
“Seperti bentuk sisa elektronik yang lain, ketiadaan regulasi yang sesuai bagi pengendalian panel solar di akhir hayat meningkatkan kemungkinan pembuangannya di tapak pelupusan sampah. Ini tentunya akan mengakibatkan impak buruk kepada alam sekitar,” kata Ute Collier, Pemangku Pengarah Pusat Pengetahuan, Dasar dan Kewangan IRENA kepada Bernama.
“Lagi membimbangkan apabila bahan berbahaya seperti plumbum dan nikel yang dilepaskan daripada sisa solar meresap ke dalam tanah atau air.”
Ute Collier, Pemangku Pengarah Pusat Pengetahuan, Dasar dan Kewangan Agensi Tenaga Boleh Baharu Antarabangsa (IRENA)
“Seperti bentuk sisa elektronik yang lain, ketiadaan regulasi yang sesuai bagi pengendalian panel solar di akhir hayat meningkatkan kemungkinan pembuangannya di tapak pelupusan sampah. Ini tentunya akan mengakibatkan impak buruk kepada alam sekitar,” Ute Collier, pemangku pengarah di IRENA memberitahu Bernama.
“Lagi membimbangkan apabila bahan berbahaya seperti plumbum dan nikel yang dilepaskan daripada sisa solar meresap ke dalam tanah atau air.”
Piarapakaran turut menyuarakan kebimbangan yang sama.
“Bahan kimia dalam panel solar di akhir usia dan hilang kemampuan kalis airnya berkemungkinan menjadi larut lesap sekiranya terdedah kepada hujan atau matahari. Cecair larut lesap ini berpotensi mencemarkan tanah, air di bawah tanah dan air permukaan juga,” katanya.
Beliau juga menekankan peningkatan risiko yang dihadapi oleh kawasan berhampiran tapak pelupusan sampah yang mengandungi sisa panel solar.
“Bahan larut lesap ini akan mula menyebabkan pencemaran apabila mencapai kemampuan mengalir. Kawasan berhampiran dengan ladang, lembangan sungai untuk pengairan, sumber air minuman serta habitat kehidupan akuatik akan lebih terkesan,” kata Piarapakaran.
Lebih terdedah kepada risiko itu ialah komuniti luar bandar.
“Penduduk luar bandar menggunakan air bawah tanah sebagai sumber air alternatif. Oleh itu, mereka lebih berisiko menggunakan sumber air yang tercemar ini,” katanya.
Kajian tahun 2020 dari India menyenaraikan arsenik, kadmium dan plumbum sebagai “tiga jenis karsinogen teratas yang dikaitkan dengan solar PV”. Kajian itu merujuk kepada penyelidikan lalu yang melibatkan kandungan logam dan larut lesap daripada sisa solar PV dari tahun 2000 ke 2018.
Plumbum dilihat mempunyai kadar larut lesap tertinggi, tetapi ini mungkin kerana kandungannya yang lebih tinggi (0.67 peratus) dalam modul silikon kristal berbanding kadmium (0.05 peratus) dalam modul filem nipis. Hasil bagi arsenik pula agak terhad.
Kajian juga menunjukkan sekiranya sisa solar PV dibuang di tapak pembuangan sisa pepejal perbandaran, potensi pencemaran tapak pembuangan itu akan meningkat sebanyak 5.15 peratus.
Dalam jangka panjang, bahan larut lesap berpotensi menyebabkan kebocoran unsur toksik yang banyak daripada modul PV, demikian menurut satu kajian Jerman pada tahun 2021.
Kajian itu memberi tumpuan kepada bahan larut lesap jangka panjang modul solar PV dengan titik lemah untuk tempoh setahun setengah. Ujian yang dilakukan ke atas modul silikon kristal, amorphous silicon, cadmium telluride dan modul copper indium gallium diselenide.
Hampir semua unsur toksik yang terlarut lesap akibat delaminasi (pengasingan lapisan) dalam semua modul yang diuji. Modul yang retak, dihancurkan atau digiling dan berakhir di tapak pembuangan sampah juga mempunyai risiko tinggi larut lesap.
Satu lagi kajian yang diterbitkan di India pada tahun ini tentang pengurusan sisa solar mendapati kesan negatif pembuangan tidak berhemat panel solar di tapak pelupusan sama dengan kesan pengendalian sisa elektronik yang berlaku sekarang.
Tindakan ini akan menyebabkan bahan larut lesap plumbum dan kadmium ke dalam air bawah tanah, sekali gus memburukkan lagi kualiti air bawah tanah.
Bukan hanya bahan larut lesap yang menjadi kebimbangan apabila panel solar sudah sampai ke penghujung hayatnya.
SIRIM Bhd, sebuah agensi penyelidikan perindustrian saintifik, telah mendapati bahawa terdapat bahagian panel solar yang boleh menjadi radioaktif apabila sudah lama digunakan. Sebagai langkah menangani masalah ini, agensi itu dalam proses membangunkan sebuah loji kitar semula panel PV dengan kerjasama satu syarikat penyedia penyelesaian tenaga.
Potensi radioaktiviti pada panel PV boleh berlaku apabila kandungan silikon dan logam bertindak balas kepada kelembapan serta persekitaran luar yang teruk, kata Pengarah Pengurusan Perniagaan Baharu, Muhammad Firash Abdul Fattah.
Panel solar menyerap tenaga matahari dan sinaran ultraungu yang ditukar menjadi tenaga. Bagaimanapun, bukan 100 peratus daripadanya ditukar menjadi tenaga elektrik.
Katanya kecekapan panel PV pada peringkat awal hanya sekitar 20-25 peratus, dan ia akan terus berkurangan pada tahun-tahun yang akan datang.
Muhammad Firash Abdul Fattah, Pengarah Pengurusan Perniagaan Baharu, SIRIM
Katanya kecekapan panel PV pada peringkat awal hanya sekitar 20-25 peratus, dan ia akan terus berkurangan pada tahun-tahun yang akan datang.
“Lebihan 70-80 peratus ini, ke mana ia pergi? Ia kekal di dalam panel solar. Sekiranya dalam 25 tahun akan datang ianya terdedah kepada sinaran matahari, ia berpotensi menjadi radioaktif,” katanya.
Ini mengakibatkan pekerja yang terlibat dalam kerja-kerja mencabut panel PV lama bagi pelupusan terdedah kepada risiko tinggi radioaktiviti.
“Katakan ada 15 panel solar di pejabat SIRIM, dan semuanya sudah sampai penghujung hayat penggunaannya. Proses mengalihkan panel-panel itu ke dalam lori untuk diangkut keluar boleh mendatangkan bahaya kepada kesihatan.
“Apakah sampai tahap membunuh? Tidak. Tetapi adakah ia akan menyebabkan keracunan radiasi kepada pengendali panel yang terdedah secara konsisten kepada panel solar setelah bertahun-tahun lamanya? Ya,”katanya.
“Lebihan 70-80 peratus ini, ke mana ia pergi? Ia kekal di dalam panel solar. Sekiranya dalam 25 tahun akan datang ianya terdedah kepada sinaran matahari, ia berpotensi menjadi radioaktif,” katanya.
Ini mengakibatkan pekerja yang terlibat dalam kerja-kerja mencabut panel PV lama bagi pelupusan terdedah kepada risiko tinggi radioaktiviti.
“Katakan ada 15 panel solar di pejabat SIRIM, dan semuanya sudah sampai penghujung hayat penggunaannya. Proses mengalihkan panel-panel itu ke dalam lori untuk diangkut keluar boleh mendatangkan bahaya kepada kesihatan.
“Apakah sampai tahap membunuh? Tidak. Tetapi adakah ia akan menyebabkan keracunan radiasi kepada pengendali panel yang terdedah secara konsisten kepada panel solar setelah bertahun-tahun lamanya? Ya,”katanya.
Pengendalian sisa panel solar PV yang kurang berhemat mungkin menyebabkan Malaysia kerugian bahan mentah, demikian dapatan pelbagai kajian ke atas pasaran panel solar PV yang lebih matang di luar negara.
Panel solar PV mengandungi bahan berharga yang boleh dikitar semula dan digunakan dalam pembikinan panel baharu. Sekiranya bahan ini tidak diselamatkan menerusi kaedah kitar semula, pengeluaran panel baharu akan memerlukan penggunaan sumber bahan mentah yang amat berharga.
Ini disahkan melalui kajian dari China pada tahun 2018 mengenai kedudukan global kitar semula sisa panel solar. Kajian itu mendapati pengitaran semula panel PV solar akhir hayat bukan sahaja dapat menjimatkan sumber asli, tetapi juga mengurangkan kos pengeluaran. Usaha pengitaran semula seumpama itu menghasilkan semikonduktor serta bahan mentah lain dalam kuantiti tinggi untuk kegunaan industri panel solar.
Sementara itu, kajian dari Thailand pada 2019 menunjukkan keputusan membuang panel berasaskan silikon di tapak pelupusan sampah akan menyebabkan kerugian menyeluruh dalam mendapatkan semula komponen berharga seperti kaca, tembaga, aluminium, silikon dan perak. Ia juga menggariskan kesan buruk kepada alam sekitar serta impak kerugian pelaburan intensif tenaga dalam mengekstrak, menapis serta membentuk bahan berkenaan.
Pada masa ini terdapat kebergantungan tinggi terhadap bahan mentah akibat ketiadaan usaha kitar semula. Menurut penyelidikan dari India pada tahun 2023, pelaksanaan kitar semula panel PV dan penggunaan semula bahan yang diselamatkan daripada panel PV di akhir hayat berpotensi mengurangkan antara 60-90 peratus sisa PV. Selain itu, ia turut menurunkan permintaan terhadap bahan mentah baharu yang diperlukan untuk menghasilkan panel berkenaan.
Kos kitar semula sisa panel solar adalah kecil berbanding manfaat jangka panjangnya – bukan sahaja kepada alam sekitar tetapi juga dalam mencegah potensi krisis kesihatan awam.
Bagaimanapun, ini semua tidak mungkin berlaku jika pembentukan dasar tidak berlaku tepat pada masanya. Regulasi mesti dikuat kuasakan sebelum berlakunya lambakan sisa panel solar. Kos mencegah itu telah terbukti lebih rendah daripada kos merawat.
--BERNAMA
Rencana ini dihasilkan dengan sokongan Macaranga dan Klima Action Malaysia.